Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Çocukluğu 1990’ların sonu ila 2000’lerin başında geçmiş herkes ‘Pokemon’ efsanesini bilir. Birbirinden farklı karakterleriyle hayal dünyamıza giriş yapan, her kısmı farklı bir macera ve heyecan dolu bu çizgi sinema, birinci olarak ‘The Pokémon Company’ tarafından yönetilen Japonya kökenli bir görüntü oyunu olarak hayatımıza dahil oldu. Kısa müddet sonra evvel çizgi romanı yapıldı ve 1995’te Satoshi Tajiri tarafından çizgi sinemaya dönüştürülerek konutlarımızın baş köşesine yerleşti. Lakin çoğumuzun çocukluk düşü olan Pokemon, göründüğü kadar suçsuz değildi. Yayına girdikten 2 yıl sonra, 1997’de Japonya’da 685 çocuk epilepsi nöbeti geçirirken, on binlerce çocuk da rahatsızlandı. Literatüre ‘Pokemon Şoku’, ‘Pokemon Etkisi’ olarak geçen bu olaya ne sebep olmuştu? Pokemon’u yanlış tanımış olabilir miydik?
PİKAÇU’NUN SALDIRISI İZLEYENLERE EPİLEPSİ GEÇİRTTİ
Tarih 6 Aralık 1997’yi gösteriyordu. Japonya’da muhakkak aralıklarla yayınlanan Pokemon’un birinci döneminin 38. kısmı izleyiciye sunulmuştu. Ekran başına kitlenen çocuklar, Pikaçu’nun (Pikachu) bir taarruz sahnesine tanıklık ediyordu. Çizgi sinemanın yirminci dakikasında, ‘paka paka’ olarak bilinen bir animasyon tekniğiyle gösterilen bir patlama gerçekleşti. Bu sahnede 6 saniye boyunca çok süratli yanıp sönen kırmızı ve mavi ışıklar yayımlandı. Kısmı izleyen tam 685 çocuğun ailesi çocuklarını görünce telaşa kapıldı.
Işıkların güçlü bir halde yanıp sönmesi ve renklerin daima değişmesi çocukları adeta tesiri altına almıştı. Birbirini tanımayan, farklı meskenlerde tıpkı sahneyi izleyen 685 çocuk hastanelik oldu. Pikaçu’nun saldırısını izleyen yüzlerce çocuk, mide bulantısı, baş ağrısı ve şuur bulanıklığı belirtileri gösterdi. Aralık 1997’de yaşanan bu olay medyaya ‘Pokemon Etkisi’ olarak taşındı. Günlerce herkes, yüzlerce çocuğu tesiri altına alan bu kısmı konuştu. Daha garip olanı, kısmı izlemeyen lakin izleyen arkadaşlarından duyan yahut haberlerde gören çocuklar da benzeri semptomlar gösterdi. İlerleyen günlerde 12 bin çocuğun çeşitli semptomlar geliştirdiği anlaşıldı.
OLAYIN AKABİNDE KISIM TÜM DÜNYADA YASAKLANDI
Yalnızca Japonya’da değil, tüm dünyada konuşulan bu olay, çizgi sinemanın yapımcılarının polis tarafından sorgulanmasına yol açtı. Japonya Sıhhat, Çalışma ve Refah Bakanlığı acil bir toplantı düzenledi. Pokémon oyunlarının ardındaki şirket olan Nintendo’nun pay senedi ise olayın akabinde saatler içinde yüzde 3,2 oranında düştü. Yaşanan bu olayın akabinde Pokemon’un 38. kısmı, başta Japonya olmak üzere dünya genelinde yasaklandı ve Japonya dışında hiçbir ülkede yayımlanmadı.
Pokémon Tesiri olayı, bir yayın programının epilepsi nöbetini tetiklediği tek olay değildi. Pokemon tesirinden evvel, 1980’lerden 2000’lere kadar Amerika’da ‘Entertainment Tonight’ isimli gösteri programının sunucusu Mary Hart’ın da izleyicileri tesiri altına aldığı bir olay yaşandı. Literatüre ‘Mary Hart Sendromu’ olarak geçen bu olayda, 1991 yılında Mary Hart’ın sesini televizyondan duyan bir kişinin apansız epilepsi nöbetine girdiği kaydedildi. Dr. Venkat Ramani tarafından doğrulanan olayda, bir hastasının Mary Hart’ı her duyduğunda nöbet geçirdiği ve testler sonucunda bunun ruhsal değil, nörolojik bir sebebe dayandığı tespit edildi.
Mary Hart, izleyicisinin epilepsi krizi geçirmesinden ötürü üzgün olduğunu belirtse de, öteki kimse etkilenmediği için bu olay kapanıp gitti. Ancak “Pokemon Tesiri,” günümüzde hâlâ Pokemon denilince akıllara gelen birinci olaylardan biri. 90’ların sonunda çokça konuşulan ve araştırılan bu olayı Nöroloji Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Burçak Ekinci Evci’ye sorduk.
Durumun fotosensitif epilepsi (çocukluk ve adolesan çağında başlayan, ender görülen bir epilepsi sendromu) ile açıklanabileceğini belirten Nöroloji Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Evci, “Pokemon’un 38. kısmında izleyicilerin 6 saniye boyunca 12 hz frekansında kırmızı-mavi ışığa maruz kaldıkları bu elektronik flaş, televizyon ekranının titremesi üzere yanan sönen ışıklara yahut ışık paternlerine karşılık olarak meydana gelen nöbetlere sebep olmuştur” dedi.
‘IŞIĞA HASSASLIĞIN EN FAZLA GÖRÜLDÜĞÜ YAŞ 10-15 ARASI’
Epileptik hastaların yaklaşık yüzde 5’inin EEG tetkikinde ışık hassaslığı görüldüğünü belirten Nöroloji Uzmanı Burçak Ekinci Konutçu, “Işığa hassaslık bariz olarak yaşa bağımlıdır ve en sık 10-15 yaş ortasında görülür. Işığa hassas refleks epilepsili olgularda çeşitli ışık kaynakları rol oynayabilir. En sık bildirilen ışık kaynağı televizyondur. Televizyonla birlikte yahut başka olarak bilgisayar ekranı ve görüntü oyunları da uyaran olarak rol oynar” tabirlerini kullandı. Pekala 38. kısmı izleyen 685 çocuğun yanı sıra kısmı lisandan lisana aktaran binlerce çocuğun da benzeri semptomlar geliştirmesi nasıl mümkün olmuştu?
Evci, kitlesel sosyojenik hastalık olarak da bilinen kitlesel histerinin bir tıp toplumsal olgu olduğunu belirtti. “Kitlesel psikojenik hastalık ve kitlesel sosyojenik hastalık, organik hastalığa işaret eden semptom kümelerini içeren, lakin makul bir kaynağı olmayan, ruhsal nedenlerden kaynaklanan toplumsal olgulardır. İki yahut daha fazla kişi tarafından paylaşılan bir durumdan doğan bu hastalık, ruhsal sebeplerle gerçek fizyolojik belirtiler yaratabilir ve önemli düşüncelere yol açabilir. Sürü psikolojisi, gerilim ve toplumsal baskı üzere faktörler de bu fenomeni etkiler” diyerek bu olgunun insan kümelerini etkileyebileceğine dikkat çekti. Dr. Öğr. Üyesi Burçak Ekinci Konutçu, kitlesel histeriyi gerçekleştiği anda tespit etmenin güç olduğunu ve birçok hadisede, geçmişe dönük araştırmalar sonucunda ortaya çıktığını söz ederek kelamlarını şöyle noktaladı:
“Bu durum, ‘kitlesel sosyojenik hastalık’ ve ‘nosebo etkisi’ ile açıklanabilir. Nosebo, kişinin bir durumla ilgili negatif beklentilerinin kişiyi olumsuz etkilemesi manasına gelir. Örneğin bir ilacın yan tesirlere sebep olacağına inanan bir kişi, etkisiz bir ilaç bile verilse yan tesirler yaşayabilir. Psikojen nöbetlerde de telkinle nöbet geçirme durumu gözlenebilir. Çocuklar ‘Pokemon’ çizgi sinemasını izlememiş olsa bile, endişe ve telaş üzere hislerin tesiriyle nosebo tesiri nedeniyle psikojen nöbet geçirmiş olabilir.”